- سکته مغزی یا استروک(Stroke) که با اصطلاح Cerebrovascular Accident نیز نام گذاری می شود.
سکته مغزی
استروک یا سکته مغزی زمانی اتفاق می افتد که جریان خون در بخشی از مغز از بین می رود. سلول های مغز شما نمی توانند اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز خود را از خون دریافت کنند و در عرض چند دقیقه مرگ سلولی آغاز می شود. این فرایند می تواند باعث آسیب مغزی پایدار، ناتوانی طولانی مدت یا در موارد شدید باعث مرگ شود. اگر علایم سکته ی مغزی را در فردی مشاهده کردید فورا با اورژانس تماس بگیرید. درمان فوری ممکن است جان فردی را نجات دهد و شانس توانبخشی و بهبودی موفق را افزایش دهد.
سه نوع سکته مغزی وجود دارد:
- سکته مغزی ایسکمیک (Ischemic stroke)
در اثر لخته خونی ایجاد می شود که یک رگ خونی در مغز را مسدود می کند. این رایج ترین نوع سکته ی مغزی است. حدود 80 درصد سکته های مغزی ایسکمیک هستند.
- سکته هموراژیک (Hemorrhagic stroke)
در اثر پاره شدن رگ خونی در مغز ایجاد می شود که این امر باعث خونریزی در مغز خواهد شد.
- حمله ایسکمیک گذارا (Transient Ischemic Attack)
گاهی اوقات به آن سکته کوچک (Mini-Stroke) می گویند. TIA زمانی اتفاق می افتد که خون رسانی به مغز برای مدت کوتاهی مسدود شود. آسیب به سلول های مغز دائمی نیست. بروز TIA یک هشدار قلمداد می شود و فردی که این حمله را تجربه کرده است در معرض خطر بیشتری برای سکته مغزی خواهد بود.
چه کسانی در معرض خطر سکته مغزی هستند؟
عوامل خطر عمده عبارتند از:
- فشار خون بالا. این عامل خطر اولیه برای سکته مغزی است.
- دیابت
- بیماری های قلبی
- فیبریلاسیون دهلیزی و سایر بیماری های قلبی می تواند باعث لخته شدن خون شود که منجر به سکته می شود.
- سیگار کشیدن. مصرف سیگار باعث آسیب به رگ های خونی و افزایش فشار خون می شود.
- سابقه شخصی یا خانوادگی سکته مغزی یا TIA.
- افزایش سن
- نژاد و قومیت
- مصرف الکل و مواد مخدر غیرقانونی
- عدم فعالیت بدنی کافی
- کلسترول بالا
- رژیم غذایی ناسالم
- داشتن چاقی
علائم سکته مغزی
- بی حسی یا ضعف ناگهانی صورت، بازو یا پا (به ویژه در یک طرف بدن)
- گیجی ناگهانی
- مشکل در صحبت کردن یا درک گفتار
- مشکل دید ناگهانی در یک یا هر دو چشم
- مشکل در راه رفتن
- سرگیجه
- از دست دادن تعادل یا هماهنگی
- سردرد شدید ناگهانی بدون علت شناخته شده
سکته مغزی چگونه تشخیص داده می شود؟
بررسی سابقه ی خانوادگی یا شخصی بروز سکته مغزی، معاینات فیزیکی، بررسی سطح هوشیاری، ارزیابی هماهنگی و تعادل، بی حسی یا ضعف در صورت، بازوها و پاها، هر گونه مشکل در صحبت کردن، مشکل در وضوح بینایی. تصویربرداری تشخیصی مغز، مانند سی تی اسکن یا ام آر آی، آزمایش‌های قلب(الکتروکاردیوگرام (EKG) و اکوکاردیوگرافی) می‌تواند به تشخیص مشکلات قلبی یا لخته‌های خونی که ممکن است منجر به سکته شده باشد کمک کند.
راه های درمان سکته مغزی چیست؟
درمان سکته مغزی شامل دارو، جراحی و توانبخشی است. اینکه کدام درمان را دریافت می کنید به نوع سکته مغزی و مرحله درمان بستگی دارد. مراحل مختلف عبارتند از:
- درمان حاد (Acute treatment)، تلاش برای متوقف کردن سکته مغزی در حالی که در حال وقوع است.
- توانبخشی پس از سکته مغزی (Post-stroke rehabilitation)، برای غلبه بر ناتوانی های ناشی از سکته مغزی.
- پیشگیری(Prevention)، برای جلوگیری از اولین سکته مغزی یا اگر قبلاً دچار آن شده اید، از سکته دیگر جلوگیری کنید.
درمان‌های حاد سکته مغزی ایسکمیک معمولاً شامل داروهای زیر هستند:
شما ممکن است tPA (فعال کننده پلاسمینوژن بافتی) دارویی برای حل کردن لخته خون دریافت کنید. شما فقط می توانید این دارو را ظرف 4 ساعت پس از شروع علائم دریافت کنید. هر چه زودتر بتوانید آن را دریافت کنید، شانس بهبودی شما بیشتر است.
اگر نمی توانید آن دارو را دریافت کنید، ممکن است دارویی دریافت کنید که به جلوگیری از جمع شدن پلاکت ها برای تشکیل لخته خون کمک می کند. یا ممکن است یک رقیق کننده خون برای جلوگیری از بزرگتر شدن لخته های موجود استفاده کنید.
اگر به بیماری شریان کاروتید مبتلا هستید، ممکن است به روشی برای باز کردن شریان کاروتید مسدود شده نیاز داشته باشید. درمان‌های حاد سکته هموراژیک بر توقف خونریزی تمرکز دارند. اولین قدم این است که علت خونریزی در مغز را پیدا کنید. مرحله بعدی کنترل آن است: اگر فشار خون بالا دلیل خونریزی باشد، ممکن است داروهای فشار خون به شما داده شود. اگر علت آنوریسم باشد، ممکن است به بریدن آنوریسم نیاز داشته باشید. اینها جراحی هایی برای جلوگیری از نشت بیشتر خون از آنوریسم هستند. همچنین می تواند به جلوگیری از ترکیدن مجدد آنوریسم کمک کند. اگر ناهنجاری شریانی وریدی (AVM) علت سکته مغزی باشد، ممکن است نیاز به تعمیر AVM داشته باشید. AVM مجموعه‌ای از شریان‌ها و وریدهای معیوب است که می‌توانند در مغز پاره شوند.
تعمیر AVM ممکن است از طریق زیر انجام شود:
- عمل جراحی
- تزریق ماده ای به رگ های خونی AVM برای جلوگیری از جریان خون
- تابش برای کوچک کردن عروق خونی AVM
توانبخشی سکته مغزی می تواند به شما کمک کند تا مهارت هایی را که به دلیل آسیب از دست داده اید دوباره یاد بگیرید. هدف توانبخشی این است که به شما کمک کند تا حد امکان مستقل شوید و بهترین کیفیت زندگی ممکن را داشته باشید. ما در کلینیک کاردرمانی باران در کنار استفاده از تمرینات مختلف حرکتی، آموزش جابه جایی، روش های پیشگیری از ضعف بیشتر عضلات به فرد مبتلا به سکته ی مغزی آموزش های لازم برای انجام فعالیت های روزمره را ارائه می کنیم. باید به این نکته اشاره کرد که با بروز سکته ی مغزی اکثر فعالیت های روزمره ی فرد مبتلا را مراقبین یا خانواده مدیریت خواهند کرد که این امر برای مراقبین فرد بسیار وقت گیر خواهد بود. باید سعی شود فرد هرچه سریع تر فعالیت های شخصی خودش را به دست بگیرد. در توانبخشی افراد مبتلا به سکته ی مغزی بسیار با این مساله برخورد کرده ایم که چرا فرد مبتلا پس از چندسال از بروز سکته و دریافت درمان های فشرده مختلف نمی تواند حتی به تنهایی کفش بپوشد یا قاشق را دست بگیرد؟!! عدم استقلال فردی باعث خواهد شد تا فرد به مرور برای انجام فعالیت های خود به مراقبین وابسته تر شود و فرصت یادیگری را از دست بدهد. گاهی با این مساله برخورد می کنیم که فرد تا چند سال پس از سکته ی مغزی همچنان به دنبال راه حلی برای کاهش سفتی عضلانی یا قوی تر کردن اندام است. باید گفت که علایم سکته ی مغزی در صورت آسیب خفیف پس از شش ماه تا یک سال بیشترین برگشت را خواهند داشت. پس از گذشت سال اول سکته مغزی وارد فاز مزمن خواهد شد و خیلی از علایم ایجاد شده برای همیشه باقی خواهند ماند. با توجه به این فرایند طولانی و فرسایشی بهتر است هر چه سریع تر فرد یاد بگیرد که با وجود آسیب به وجود آمده بتواند زندگی مستقلی داشته باشد.
آیا می توان از سکته های مغزی پیشگیری کرد؟
اگر قبلاً سکته کرده اید یا در معرض خطر سکته مغزی هستید، می توانید برای جلوگیری از سکته در آینده تغییراتی در سبک زندگی سالم ایجاد کنید:
- خوردن یک رژیم غذایی سالم برای قلب
- داشتن وزن مناسب
- مدیریت استرس
- انجام فعالیت بدنی منظم
- ترک سیگار
- کنترل فشار خون و سطح کلسترول
- اگر این تغییرات کافی نباشد، ممکن است برای کنترل عوامل خطر به دارو نیاز داشته باشید.